פֿונעם יאַריד 147
מע פֿאַרגעסט, אַז די מאַמע איז געשטאָרבן, און מע פֿאַרגעסט אַלצדינג, און
מע קלערט נאָר װעגן דער נסיעה, װעגן דניעפּער, װעגן פּאַראָם. נאָר מע
דערמאָנט זײ, אַז די מאַמע איז געשטאָרבן. ס'איז דאָ אַ באָבע מינדע,
װאָס זאָגט זײ אָן נאָך אַ מאָל און נאָך אַ מאָל, זײ זאָלן ניט פֿאַרגעסן
און חלילה ניט דורכלאָזן זאָגן קדיש נאָך דער מאַמע, און זי גלעט זײ מיט
קאַלטע גליטשיקע פֿינגער, און זי קושט זײ אין די בעקלעך, און זי געזעגנט
זיך מיט זײ אַף שטענדיק, אַף אײביק, װאָרעם גאָט װײס, אױב זי װעט
נאָך זוכה זײַן מיט זײ זיך צו זען נאָך אַמאָל... און אַזױ װי דאָס האַרץ
האָט איר געזאָגט: אַז די קינדער זײַנען געקומען נאָכדעם צוריק אַהײם
פֿון באָסלאַװ, איז שױן די באָבע מינדע געװען דאָרט, װוּ די מאַמע זײ־
ערע ― אַ קבֿר נעבן אַ קבֿר, ― און דער טאַטע האָט געזאָגט קדיש
נאָך ז ײַ ן מאַמע אינאײנעם מיט די קינדער נאָך ז ײ ע ר מאַמע.
דאָס איז געװען אַ יאָר פֿון קדישים, דאָס יאָר פֿון חלירע ― אָן אַ שיעור
קדיש־זאָגערס! אַ גאַנצע שול האָט געזאָגט קדיש.
דער חילוק פֿון אַ מענטשן ביז אַ מענטשן! אַף װיפֿל מאיר־װעלװל דער
בעל־עגלה, װאָס האָט געפֿירט די קינדער פֿון װאָראָנקאָ קײן פּערע־
יאַסלאַװ, איז געװען אַ מענטש אַ לעבעדיקער, אַ רירעװדיקער און אַ באַ־
רעדעװדיקער, אַף אַזױ פֿיל איז שמעון־װאָלף דער בעל־עגלה, װאָס האָט
געפֿירט די קינדער פֿון פּערעיאַסלאַװ קײן באָסלאַװ, געװען אַ פֿאַרזאָרג־
טער, אַ פֿאַרשלאָפֿענער און אַ שװײַגער ― זאָל גאָט היטן! כאָטש טעסעט
אין אים פֿלעקער, כאָטש שיסט אין אים מיט האַרמאַטן, װעט ער אײַך
קײן װאָרט ניט אַרױסלאָזן פֿונעם מױל, אַחוץ: „קריכט אין װאָגן“, אָדער:
„אַרױסט פֿונעם װאָגן“. די קינדער זײַנען אױסגעגאַנגען צו װיסן: װען
װעט שױן זײַן דער דניעפּער? װען װעט מען אים איבערפֿאָרן מיטן פּאַ־
ראָם? און װאָס הײסט עס „פּאַראָם“? נאָר גײט טוט עפּעס ― אַז אַ ייִד
רעדט ניט! זיצט װי אַ נאַפּודעלע אַף דער קעלניע, שמײַסט די פֿערדלעך,
סמאָצקעט זײ צו מיט די גראָבע ליפּן, און פֿון צײַט צו צײַט הערט מען
נאָר די אײנציקע װערטער: „ננאָ, חלירע, אַ חלירע אַף אײַך!“ אָדער:
„ננאָ, פּגירות, אַ פּגירה אַף אײַך!“ און אַז ניט, שעפּטשעט ער עפּעס מיט
די ליפּן צו זיך אַלײן און זינגט עפּעס שטיל אַף אַ דין קולכל. דאָס זאָגט
ער תּהלים אַף אױסװײניק.
און אַזױ װי מענטשן זײַנען פֿאַראַן אַלערלײ, פֿאַרשײדענע כאַראַק־
טערן, אַזױ זײַנען, להבֿדיל, פֿערד אױך פֿאראַן אַלערלײ סאָרטן. די פֿערד
פֿון שמעון־װאָלף דעם בעל־עגלה זײַנען שטאַרק געראָטן אין זײער בעל־
הבית: זײ זײַנען שלעפֿעריק און האָבן אַ טבֿע ― זײ ניסן. אַ גאַנצן װעג
ניסן זײ. ניסן און פֿאָרשקען און שמײַסן מיט די עקן און שלעפּן זיך, און
שלעפּן זיך. עס דאַכט זיך אױס, אַז מע שלעפּט זיך שױן אַזױ ― מע האָט
|
|
funem yarid 147
me fargest, az di mame iz geshtorbn, un me fargest altsding, un
me klert nor vegn der nesiye, vegn dnyeper, vegn parom. nor me
dermont zey, az di mame iz geshtorbn. s'iz do a bobe minde,
vos zogt zey on nokh a mol un nokh a mol, zey zoln nit fargesn
un kholile nit durkhlozn zogn kadesh nokh der mame, un zi glet zey mit
kalte glitshike finger, un zi kusht zey in di beklekh, un zi gezegnt
zikh mit zey af shtendik, af eybik, vorem got veys, oyb zi vet
nokh zoykhe zayn mit zey zikh tsu zen nokh amol... un azoy vi dos harts
hot ir gezogt: az di kinder zaynen gekumen nokhdem tsurik aheym
fun boslav, iz shoyn di bobe minde geven dort, vu di mame zey-
ere ― a keyver nebn a keyver, ― un der tate hot gezogt kadesh
nokh zayn mame in#eynem mit di kinder nokh zeyer mame.
dos iz geven a yor fun kadishem, dos yor fun kholere ― on a shiyer
kdish-zogers! a gantse shul hot gezogt kadesh.
der khilek fun a mentshn biz a mentshn! af vifl m#ir-velvl der
balegole, vos hot gefirt di kinder fun voronko keyn pere-
yaslav, iz geven a mentsh a lebediker, a rirevdiker un a ba-
redevdiker, af azoy fil iz shmeun-volf der balegole, vos hot
gefirt di kinder fun pereyaslav keyn boslav, geven a farzorg-
ter, a farshlofener un a shvayger ― zol got hitn! khotsh teset
in im fleker, khotsh shist in im mit harmatn, vet er aykh
keyn vort nit aroyslozn funem moyl, akhuts: "krikht in vogn'', oder:
"aroyst funem vogn''. di kinder zaynen oysgegangen tsu visn: ven
vet shoyn zayn der dnyeper? ven vet men im iberforn mitn pa-
rom? un vos heyst es "parom''? nor geyt tut epes ― az a yid
redt nit! zitst vi a napudele af der kelnye, shmayst di ferdlekh,
smotsket zey tsu mit di grobe lipn, un fun tsayt tsu tsayt hert men
nor di eyntsike verter: "nno, kholere, a kholere af aykh!'' oder:
"nno, pegires, a pegire af aykh!'' un az nit, sheptshet er epes mit
di lipn tsu zikh aleyn un zingt epes shtil af a din kelekhl. dos zogt
er Whlim af oysveynik.
un azoy vi mentshn zaynen faran alerley, farsheydene kharak-
tern, azoy zaynen, lehavdil, ferd oykh f#ran alerley sortn. di ferd
fun shmeun-volf dem balegole zaynen shtark gerotn in zeyer bel-
hbes: zey zaynen shleferik un hobn a teve ― zey nisn. a gantsn veg
nisn zey. nisn un forshken un shmaysn mit di ekn un shlepn zikh, un
shlepn zikh. es dakht zikh oys, az me shlept zikh shoyn azoy ― me hot
|
פֿונעם יאַריד 147
מע פֿאַרגעסט, אַז די מאַמע איז געשטאָרבן, און מע פֿאַרגעסט אַלצדינג, און
מע קלערט נאָר װעגן דער נסיעה, װעגן דניעפּער, װעגן פּאַראָם. נאָר מע
דערמאָנט זײ, אַז די מאַמע איז געשטאָרבן. ס'איז דאָ אַ באָבע מינדע,
װאָס זאָגט זײ אָן נאָך אַ מאָל און נאָך אַ מאָל, זײ זאָלן ניט פֿאַרגעסן
און חלילה ניט דורכלאָזן זאָגן קדיש נאָך דער מאַמע, און זי גלעט זײ מיט
קאַלטע גליטשיקע פֿינגער, און זי קושט זײ אין די בעקלעך, און זי געזעגנט
זיך מיט זײ אַף שטענדיק, אַף אײביק, װאָרעם גאָט װײס, אױב זי װעט
נאָך זוכה זײַן מיט זײ זיך צו זען נאָך אַמאָל... און אַזױ װי דאָס האַרץ
האָט איר געזאָגט: אַז די קינדער זײַנען געקומען נאָכדעם צוריק אַהײם
פֿון באָסלאַװ, איז שױן די באָבע מינדע געװען דאָרט, װוּ די מאַמע
זײערע ― אַ קבֿר נעבן אַ קבֿר, ― און דער טאַטע האָט געזאָגט קדיש
נאָך ז ײַ ן מאַמע אינאײנעם מיט די קינדער נאָך ז ײ ע ר מאַמע.
דאָס איז געװען אַ יאָר פֿון קדישים, דאָס יאָר פֿון חלירע ― אָן אַ שיעור
קדיש־זאָגערס! אַ גאַנצע שול האָט געזאָגט קדיש.
דער חילוק פֿון אַ מענטשן ביז אַ מענטשן! אַף װיפֿל מאיר־װעלװל דער
בעל־עגלה, װאָס האָט געפֿירט די קינדער פֿון װאָראָנקאָ קײן
פּערעיאַסלאַװ, איז געװען אַ מענטש אַ לעבעדיקער, אַ רירעװדיקער און אַ
באַרעדעװדיקער, אַף אַזױ פֿיל איז שמעון־װאָלף דער בעל־עגלה, װאָס האָט
געפֿירט די קינדער פֿון פּערעיאַסלאַװ קײן באָסלאַװ, געװען אַ
פֿאַרזאָרגטער, אַ פֿאַרשלאָפֿענער און אַ שװײַגער ― זאָל גאָט היטן! כאָטש טעסעט
אין אים פֿלעקער, כאָטש שיסט אין אים מיט האַרמאַטן, װעט ער אײַך
קײן װאָרט ניט אַרױסלאָזן פֿונעם מױל, אַחוץ: „קריכט אין װאָגן“, אָדער:
„אַרױסט פֿונעם װאָגן“. די קינדער זײַנען אױסגעגאַנגען צו װיסן: װען
װעט שױן זײַן דער דניעפּער? װען װעט מען אים איבערפֿאָרן מיטן
פּאַראָם? און װאָס הײסט עס „פּאַראָם“? נאָר גײט טוט עפּעס ― אַז אַ ייִד
רעדט ניט! זיצט װי אַ נאַפּודעלע אַף דער קעלניע, שמײַסט די פֿערדלעך,
סמאָצקעט זײ צו מיט די גראָבע ליפּן, און פֿון צײַט צו צײַט הערט מען
נאָר די אײנציקע װערטער: „ננאָ, חלירע, אַ חלירע אַף אײַך!“ אָדער:
„ננאָ, פּגירות, אַ פּגירה אַף אײַך!“ און אַז ניט, שעפּטשעט ער עפּעס מיט
די ליפּן צו זיך אַלײן און זינגט עפּעס שטיל אַף אַ דין קולכל. דאָס זאָגט
ער תּהלים אַף אױסװײניק.
און אַזױ װי מענטשן זײַנען פֿאַראַן אַלערלײ, פֿאַרשײדענע
כאַראַקטערן, אַזױ זײַנען, להבֿדיל, פֿערד אױך פֿאראַן אַלערלײ סאָרטן. די פֿערד
פֿון שמעון־װאָלף דעם בעל־עגלה זײַנען שטאַרק געראָטן אין זײער
בעלהבית: זײ זײַנען שלעפֿעריק און האָבן אַ טבֿע ― זײ ניסן. אַ גאַנצן װעג
ניסן זײ. ניסן און פֿאָרשקען און שמײַסן מיט די עקן און שלעפּן זיך, און
שלעפּן זיך. עס דאַכט זיך אױס, אַז מע שלעפּט זיך שױן אַזױ ― מע האָט
|