דער יום־טובֿדיקער צימעס
אַ מאָנאָלאָג פֿון אַ װילנער ייִדענע
― זײ זאָגן, די הײַנטיקע הײסט דאָס, די עזות־פּנימער, אַ קלאָג
צו זײ, אַז דעמאָלט װעלן מענטשן זײַן גליקלעך, װען מע װעט מאַכן
אַ מישמאַש, שלי שלך, שלך שלי... און איך זאָג אײַך, אַז אױב עס װעט
אַמאָל זײַן אַזױ, װעט דאָס הײסן תּוהו־ובֿוהו ― הימל און ערד און
סטרוטשע־באָב. הערט אַ מעשׂה, װאָס מיט מיר האָט געטראָפֿן פֿאַראַ־
יאָרן אין דער צײַט, דעם ערשטן טאָג סוכּות. איך זיץ, װײסט איר דאָך
מן־הסתּם, אַף „גיטקע טױבעס זאַװוּלעק“, באַ גוטקע נעכעס אין הױף.
דאָס הײסט, ס'איז אַזױ גוטקע נעכעס הױף, װי איר זײַט מיר אַ פֿעטער.
דער הױף איז אַן „עקסװידאָרסקע הױף“; עס האָבן אין דעם אַ חלק, מיט
גאָטס הילף, פֿינף ברידער מיט צװײ שװעסטער. זײַנען די ברידער גע־
שטאָרבן, און די שװעסטער זײַנען אױך געשטאָרבן, און אַלע האָבן גע־
לאָזן קינדער, און דװקא היפּשלעך, קאָן מען זיך ניט אײַנטײלן; ניט פֿאַר־
קױפֿן, ניט צעװאַרפֿן, סײַדן חלילה אונטערצינדן, איז אַן עבֿירה די גאַס,
עס קאָן אַװעקגײן אַ האַלבע שטאָט. האַלט מען זיך מיט דער דירה, װי
מיט מײַנע צרות: ניט קײן דאַך, ניט קײן טרעפּ, ניט קײן אױװן ―
אַ קאַטוך, צו אַלדי שװאַרצע יאָר, און גײ האַלט דאָרט אַ „הימל־בעט“
און צאָל אַזאַ ראַטע, דריטהאַלבן רובל אַ חודש נאָך מיט קאָפּיקעס.
בײַסער װאָס? ס'איז שױן מיט הײצונג. ניט מער זאָלן אײַערע שׂונאים
זשיפּען, װי מע הײבט זיך אָן, אַחוץ שבת און יום־טובֿ; ס'איז פֿון די
מענטשן אַלײן, זאָגן זײ, גענוג װאַרעם... טאַקע װאַרעם! שױן צופֿיל
װאַרעם! באַרעכנט, קײן עין־הרע, װיפֿל שכנים אַף אײן דירה: שמערל
דער גלעזער ― האָט איר ניט אײנס; פּיני־מאיר דער קצבֿ איז ניט צװײ;
נפֿתּלי־בער דער שמאַרגאָנער מלמד איז ניט דרײַ; משהלע דער אַלמן איז
ניט פֿיר. װאָלט ער זײַן אַן אַלמן, װאָלט זײַן נישקשה; איז ער אָבער
|
|
der yum-tuvdiker tsimes
a monolog fun a vilner yidene
― zey zogn, di hayntike heyst dos, di azesponemer, a klog
tsu zey, az demolt veln mentshn zayn gliklekh, ven me vet makhn
a mishmash, shli shlkh, shlkh shli... un ikh zog aykh, az oyb es vet
amol zayn azoy, vet dos heysn Wuhu-uBuhu ― himl un erd un
strutshe-bob. hert a mayse, vos mit mir hot getrofn fara-
yorn in der tsayt, dem ershtn tog sukes. ikh zits, veyst ir dokh
mn-hstam, af "gitke toybes zavulek'', ba gutke nekhes in hoyf.
dos heyst, s'iz azoy gutke nekhes hoyf, vi ir zayt mir a feter.
der hoyf iz an "eksvidorske hoyf''; es hobn in dem a kheylek, mit
gots hilf, finf brider mit tsvey shvester. zaynen di brider ge-
shtorbn, un di shvester zaynen oykh geshtorbn, un ale hobn ge-
lozn kinder, un davke hipshlekh, kon men zikh nit aynteyln; nit far-
koyfn, nit tsevarfn, saydn kholile untertsindn, iz an aveyre di gas,
es kon avekgeyn a halbe shtot. halt men zikh mit der dire, vi
mit mayne tsores: nit keyn dakh, nit keyn trep, nit keyn oyvn ―
a katukh, tsu aldi shvartse yor, un gey halt dort a "himl-bet''
un tsol aza rate, drithalbn rubl a khoydesh nokh mit kopikes.
bayser vos? s'iz shoyn mit heytsung. nit mer zoln ayere sonem
zhipen, vi me heybt zikh on, akhuts shabes un yum-tuv; s'iz fun di
mentshn aleyn, zogn zey, genug varem... take varem! shoyn tsufil
varem! barekhnt, keyn eyn-hre, vifl shkheynem af eyn dire: shmerl
der glezer ― hot ir nit eyns; pini-m#ir der katsev iz nit tsvey;
Naftoli-ber der shmargoner melamed iz nit dray; mshhle der almen iz
nit fir. volt er zayn an almen, volt zayn nishkshh; iz er ober
|
דער יום־טובֿדיקער צימעס
אַ מאָנאָלאָג פֿון אַ װילנער ייִדענע
― זײ זאָגן, די הײַנטיקע הײסט דאָס, די עזות־פּנימער, אַ קלאָג
צו זײ, אַז דעמאָלט װעלן מענטשן זײַן גליקלעך, װען מע װעט מאַכן
אַ מישמאַש, שלי שלך, שלך שלי... און איך זאָג אײַך, אַז אױב עס װעט
אַמאָל זײַן אַזױ, װעט דאָס הײסן תּוהו־ובֿוהו ― הימל און ערד און
סטרוטשע־באָב. הערט אַ מעשׂה, װאָס מיט מיר האָט געטראָפֿן
פֿאַראַיאָרן אין דער צײַט, דעם ערשטן טאָג סוכּות. איך זיץ, װײסט איר דאָך
מן־הסתּם, אַף „גיטקע טױבעס זאַװוּלעק“, באַ גוטקע נעכעס אין הױף.
דאָס הײסט, ס'איז אַזױ גוטקע נעכעס הױף, װי איר זײַט מיר אַ פֿעטער.
דער הױף איז אַן „עקסװידאָרסקע הױף“; עס האָבן אין דעם אַ חלק, מיט
גאָטס הילף, פֿינף ברידער מיט צװײ שװעסטער. זײַנען די ברידער
געשטאָרבן, און די שװעסטער זײַנען אױך געשטאָרבן, און אַלע האָבן
געלאָזן קינדער, און דװקא היפּשלעך, קאָן מען זיך ניט אײַנטײלן; ניט
פֿאַרקױפֿן, ניט צעװאַרפֿן, סײַדן חלילה אונטערצינדן, איז אַן עבֿירה די גאַס,
עס קאָן אַװעקגײן אַ האַלבע שטאָט. האַלט מען זיך מיט דער דירה, װי
מיט מײַנע צרות: ניט קײן דאַך, ניט קײן טרעפּ, ניט קײן אױװן ―
אַ קאַטוך, צו אַלדי שװאַרצע יאָר, און גײ האַלט דאָרט אַ „הימל־בעט“
און צאָל אַזאַ ראַטע, דריטהאַלבן רובל אַ חודש נאָך מיט קאָפּיקעס.
בײַסער װאָס? ס'איז שױן מיט הײצונג. ניט מער זאָלן אײַערע שׂונאים
זשיפּען, װי מע הײבט זיך אָן, אַחוץ שבת און יום־טובֿ; ס'איז פֿון די
מענטשן אַלײן, זאָגן זײ, גענוג װאַרעם... טאַקע װאַרעם! שױן צופֿיל
װאַרעם! באַרעכנט, קײן עין־הרע, װיפֿל שכנים אַף אײן דירה: שמערל
דער גלעזער ― האָט איר ניט אײנס; פּיני־מאיר דער קצבֿ איז ניט צװײ;
נפֿתּלי־בער דער שמאַרגאָנער מלמד איז ניט דרײַ; משהלע דער אַלמן איז
ניט פֿיר. װאָלט ער זײַן אַן אַלמן, װאָלט זײַן נישקשה; איז ער אָבער
|