di bisele korn, vos antosh hot aropgenumen fun zayn shtikl feld, vos er hot farmogt, hot er shoyn tsuzamen mit zayn eltern akhtsn-yerikn sergeyen tsedroshn un es tsemoln in der noenter vaser-mil, vos iz af tsvey reder, un af dem boydem bahaltn tsu vinter af broyt. nor eyn pud korn hot er in a zekele arayngeshtanen, farbundn es mit a shtrikele un in shtetl afn mark avekgefirt. afn mark zenen yidn eyner nokh dem andern tsugekumen ale vayle tsum vogn, getapt dos zekele un gefregt:
― tshaho mayesh noprodanye Чого маешь на проданье: vos farkoyft ir?
af vos antosh flegt on shtolts entfern:
― zhito Жито: korn.
un di yidn hobn gedungen un gedungen, gevoygn un gevoygn mit zeyere bezmens безмен: hant-vogshl un gebotn prayzn fun 40 kop' biz a halbn rubl, un antosh flegt di prayzn oyshern, kratsn zikh in patelitse un betn finf gildn biz er flegt aropnemen af fir gildn. bay fir gildn hot er zikh aynge|akshn|t un s'hot nit geholfn shoyn mer keyn dingen zikh.
― tshetire zlot Четыре злотых: fir zlotes! ― hot er ge|tayne|t.
farnakht ober, az di yidishe mark-sokhrem zenen zikh tsugegangen un mer shoyn tsu im nit tsugegangen, iz er shoyn mit zayn bisl skhoyre aropgefaln, un hot shoyn gezukht a soykher far a halbn rubl.
der eyntsiker hendler, vos iz af dem mark geblibn, Khonen der kurtser, hot shoyn dos bisl mezumen, vos er hot gehat tsugegreyt tsum mark, oysgegebn, un er hot derfar mit a halbn moyl gebotn nor dray gildn:
― tri zlotikh, koli hotshesh Три злотых, колы хочэш: dray zlotes, oyb ir vilt.
un antosh, vos hot gedarft dos gelt af zeyer noytike zakhn tsu koyfn, on vos er hot aheym nit gekont forn, hot mit hartsveytik avekgegebn far dray gildn. derhert, az er vil shoyn avekgebn, hot Khonen in der rekhter zayt hartsn derfilt a klap fun freyd, vos im makht zikh tsu koyfn a ,,metsiye'', fun vos er vet hobn a reynem tsenerel revekh, in der linker zayt hartsn hot im ober a klap geton far hartsveytik, vos got veyst, tsi di metsiye vet im onkumen, vayl zayn kapital hot zikh ibern marks-tog ingantsn oysgelozt.
fundestvegn hot Khonen di hofenung un dem betokhn, mit vos er hot mer gehandlt, vi mit reynem kapital nit farloyrn, un hot geheysn antoshn firn di skhoyre tsu zayn shpaykhlerl. dort baym shpaykhler hot er gemakht shutfes mit a raykhern hendler; yener hot getsolt, un antosh hot bakumen dray zilberne gildn. er hot zey bakukt fun ale zaytn, gefregt etlekhe mol: ,,tsi nye falshive?'' un, az di tsvey shutfem hobn im baruikt, az s'iz emes|e gute gelt, hot er zey arayngerukt tif in buzem un zikh gelozn mitn vegele tsu a kretshme in mark. dort hot er tsugebundn dem ferd tsum slup fun ganik un iz avek nokh noytike zakhn.
er hot gekoyft tsvey tep zalts, vos di antoshikhe hot im ongezogt lman hashem tsu brengen, dray pekelekh tsu akht groshn makhorke, a por funt zeyf tsu zeks kopikes, a krentsl beygelekh ― a ,,gostinets гостинець: matone|le'' far di kleyne kinder, un far dos iberike iz er in kretshme arayn un gemakht a koyse, mit velkher er hot zikh nor dervekt un hot freylekh ongehoybn shmuesn mit di iberike poyerem.
― pud zhito prodal Пуд жита продал: farkoyft a pud korn! ― hot er, ketoyv liboy beyayen, eynem fun di poyerem dertseylt, ― oshukali zhidi: tri zlotikh dali ... malo ошукали жиди три злотих дали, мало: di yidn hobn mikh opgenart, gegebn bloyz dray zlotes; tsu vintsik!
der anderer poyer, velkher iz geven raykher far antoshn, hot af im a farakhtlekhn blik gevorfn un mit gadles geentfert:
― tshto ― pud zhito! ya desiat prodal ... ponimayesh что ― пуд жита? Я десять продал ... Понимаешь: vos? a pud korn? ikh hob farkoyft tsen. farshteyst?
antosh hot mit kine a kuk geton afn poyer, gevolt epes entfern, nor zayn shvakh kepl iz shoyn a bisl baroysht, hot er nor a krim geton mit di lipn, aroys fun kretshme halb freylekh halb umetik, zikh gezetst af zayn kleyner drabine драбина: redl-vogn un zikh gelozt forn aheym in dorf arayn, vos hot zikh gefunen finf verst fun shtetl.
* * *
es iz fargangen a khoydesh. der osyen hot zikh untergerukt, di teg zenen gevorn klener un di nekht greser un in antoshs kleyn shtibele hot men shoyn badarft baynakht a lempele brengen. dos leymene fleshl, vos antosh hot bay a teper mit dray yor tsurik gekoyft far akht groshn, iz a trukene geshtanen un s'iz nit geven far vos naft tsu koyfn. oyser dem iz shoyn dos zalts oykh bald oysgegangen, fun di zeyf, vos er hot gekoyft, iz nor a shtikele geblibn. fun di makhorke iz nor geblibn af a por teg, un antosh hot zikh gekratst in patelitse, geshpayt un alts gevortshet:
― soli nyeme, midla nyema, makhorke nema, nitsheho, nyeme, kepski interes соли нэма, мидла нэма, махорка нэма, ничого нема, кепськи интерес: keyn zalts, keyn zeyf, keyn makhorke, ikh hob gornit; a shod.
fardinen hot onton nit gehat vu. der eyntsiker yid , vos hot in dorf gevoynt, iz aleyn zeyer orem geven, un antosh hot gehat nor eyn hofenung: far sukes ontsuhakn a fuln vogn ,,skhakh'', un firn es in shtetl arayn un farkoyfn es far a por fertsiker. ale yor tut er azoy, zayt er hot dos ferdl zayns , far velkher er hot opgetsolt afn yarid zeks rubl.
― koli, u vos budoye kutshki Колы у вас буде кучки: ven vet zayn sukes ? ― hot er glaykh nokh rosheshone ale tog ongehoybn fregn dem yidn, vos hot gevoynt in dorf.
― yeshtshe mnoho! ещё много: nokh lang! ― flegt im der yid entfern.
― elye koli! Алэ колы: ober pinktlekh ― flegt antosh ruen nit lozn.
der yid velkher hot nit gefilt antoshs noyt, hot im eynmol a zog geton, nit fil trakhtndik:
― yeshtshe tizhden! Ещё тыждень: nokh a vokh!
in emesn iz nit mer geven vi finf teg tsu sukes, un antosh hot oysgerekhnt, az tsvey teg far ,,kutshki'' iz di rekhte tsayt tsu firn di skhakh in shtetl: dos iz geven akurat der ershter tog yontef ...
er iz dem tog fri oyfgeshtanen, ibergebisn a shtik grob, shvarts broyt, vos er hot getunkt in aleyn tseshtoysene zalts, fartrunken mit a kvort kalt vaser, hot ayngeshpant dos halb hungerik, halb farshlofn ferdl, genumen di hak un zikh gelozt in di noente velder.
er hot zikh genumen hakn di shtekhedike tsvaygn eyne nokh der anderer. geklibn hot er alts gedikhtere un lengere; besere skhoyre farkoyft zikh gikher! hot er derbay getrakht. der vogn iz alts gevaksn un gevaksn, er hot gerekhnt lekol hapokhes leyzn far zayn skhoyre a gildn dray, un im hot zikh alts gedakht, az s'iz nokh veynik un er hot alts gehakt un geleygt di tsvaygn. endlekh iz der vogn ful gevorn. antosh hot im batrakht fun ale zaytn un iz tsufridn geblibn.
― davolna budye Довольно будэ: dos vet klekn! ― hot er far zikh hoykh aroysgebrumt un genumen dos ferd farn tsoym.
az er iz ober opgeforn a por trit, hot er zikh opgeshtelt un vider a kuk geton af dem vogn.
― a mozhe malo budzye А можэ мало будэ? vet dos zayn tsu vintsik? ― hot er zikh plutsem dershrokn, hot oysgehakt nokh finf tsvaygn un hot zikh genumen forn shoyn af zikher.
er iz geforn langzam, trit bay trit, un langzam, trit bay trit zenen oykh azoy in kop zayne gedanken gegangen, vi zey voltn nit veln geyn gikher far dos ferdl. antosh hot gerekhnt, vifl zalts vet er kenen koyfn un vifl zeyf, vifl ,,gaze'' un vifl makhorke, far dem gelt, vos er vet opleyzn in shtetl bay di yidn. endlekh hot im der kheshbn farmatert un er hot bashlosn, az er vet hobn di tsvey gildn in hant, vet im gringer zayn tsu barekhenen, vi azoy alts ayntsukoyfn, un nokh dem bashlus iz fun im vi a mase arop.
* * *
az er iz mit zayn vogn arayngeforn in onheyb shtetl un hot derzen di sukes shoyn badekt mit skhakh, hot zikh im vi epes opgerisn inveynik un im hot zikh gedakht, az di sukes un di hayzer ― ale dreyen zikh un shpringen. er hot zikh ober geshtarkt un getreyst, az ale yor iz azoy: a sakh ,,zhidkes'' dekn tsu frier un a sakh shpeter. derfar iz shpeter tayerer.
― dorozhey vazmu Дорожей возьми: bet a hekhern prayz! ― hot er bashlosn, un angstn hobn im balogn.
er iz geforn vayter. afn gang zenen tsvey vayber, eyne a yunge un eyne an eltere. zey hobn getayt mit di finger un hobn gekaykht far gelekhter.
― tshaho vi smeyetem Чого вы смиетэсь: farvos lakht ir? ― hot antosh mit kas gefregt.
― bo ti tak rano uzh skhakh vezesh Бо ты так рано уж схах вэзэш: ir brengt azoy fri dem skhakh ― hobn zey im lakhndik geentfert.
― yak to rano як то рано? vos zogt ir, ,,fri''? ― hot antosh dos lakhn nit farshtanen.
― rano ... rano ... ― hobn di froyen gelakht.
― mfi! ― hot antosh mit tsorn oysgeshpign un zikh gelozt vayter, trakhtndik:
― yak to Як то: ot azoy ... berke hot aleyn gezogt ― ,,za tizhden'' за тыждень: di gantse vokh. ikh hob dokh azoy gut ge|kheshbn|t: nokh tsvey teg. a kalter shveys hot im bagosn, dermonendik zikh, az er hot fun yener tsayt on, zayt berke hot im gezogt, efsher nit gut getsolt. er hot farshpetikt! gevis, gevis! ale sukes zenen shoyn badekt mit skhakh ... er vet blaybn on zalts, on makhorke, on zeyf, on ,,gaze''...
troyerik hot er gefirt dos ferdl, velkhes hot kentik geshpirt dos groyse umglik, vos do shteyt far zayn balebos, un hot zikh koym geshlept, aropgelozn dem midn kop zaynem.
dervayl zenen di baley-batem shoyn genumen geyn bislekhvayz fun shul, oysgeputst yontef|dik mit di taleysem un di makhzorem in di hent.
derzeendik lekhatkhile dem poyer mitn vogn skhakh, hobn zey nit farshtanen, vos dos iz azoyns, un hobn dershtoynt gekukt eyner afn andern. nokh zeyer kukn hot zikh gedakht, az zey hobn zikh dershrokn: efsher hobn zey a toes gehat un frier sukes gemakht? ...
― tshaho ti vezesh Чого ти вэзэш: vos trogt ir? ― hot im eyner a freg geton.
― yak tshaho Як чого? vos meynt ir, ,,vos''? ― hot antosh tamevate oysgeshtelt di oygn ― skhakh vedu na ,,kutshki''. kupite, holubtshiki! kupite Схах везу на ''кучки" . Купите, голубчики, купите: ikh trog dokh skhakh far sukes. koyft-zhe, gute fraynt! ― hot er zikh genumen betn mit a veynendik kol.
di yidn hobn zikh funander gelakht.
― vos darf men itster skhakh? duryen дурень: nar du! es iz dokh shoyn yontef, ― hot im eyner gereytst.
nor antosh iz fun groys umglik vi tsetumlt gevorn un hot geshrign, kratsndik zikh in der patelitse un halb veyendik:
― kupite, kupite! sol trebe, midlo trebe, gaza trebe ... Купите, купите! Соль трэба, мыдло трэба, газа треба: koyft, koyft! ikh darf zalts, ikh darf zeyf, ikh darf naft.
der oylem yidn, velkher hot onfangs gelakht fun der gantser stsene, iz gerirt gevorn. zey hobn a kuk geton afn oremen darn poyerl, derzen zayn fartsveyfltn ponem un a gefil fun mitleyd hot zikh in zeyere hertser dervekt.
― an oremer goy, a biterer rakhmones! ― hot eyner aroysgezogt, farkrimendik mit veytik zayn ponem.
― es volt geven a yoysher optsukoyfn bay im di skhakh, hot nokh eyner forgeleygt ― s'iz a khilel-hashem.
― um yontef, vi azoy? hot a tsveyter opgeshlogn di forlenung.
― es iz af holts vert dos gelt ― hot eyner geshatst, batrakhtndik dem fuln vogn mit dem skhakh.
― vert haynt, vert mogn! az s'iz yontef ...
― sol nyema, gaza nyema ... midla nyema ... hot der poyer gezungen zayn lidele, nit farshteyendik, vos di yidn redn af zeyer loshn, nor filndik, az men trakht vegn im epes gut|s.
― sha! er darf gor keyn gelt nit, er darf skhoyre. skhoyre on gelt meg men gebn um yontef oykh! ― hot eyner geboyrn gor a naye ideye.
der oylem iz lebedik gevorn. es hot zikh gefunen tsvishn redl yidn a kremer, vos hot gehat derbay a krom.
― gib im, Khayem, a por teplekh zalts mit nokh dortn, vos er darf. gib im af a por gildn. a rakhmones! mir veln ale laydn dem hezek...
― nu, nu, mekhteyse! ― hot zikh r' Khayem ongekhapt ― an oremer goy take a rakhmones ...
― a mitsve, a mitsve! vi ikh bin a yid! ― hot yederer fun oylem gevaremt.
Khayem hot tsugerufn dem goy, nokh velkhn dos gantse redl iz nokhgegangen, hot geefnt di krom un hot im gegebn: tsvey tep zalts, a shtik zeyf, a fleshl naft un tsvey peklekh makhorke.
der poyer hot nit gevust vos tsu ton far shimkhe, tsi lakhn, tsi veynen, er iz nor in shtand geven tsu murmlen:
― doyenkoye! doyenkoye Дзенькуе: a dank!
― na tebye yeshtshe на тебе ещё: nemt nokh khale! ― hot im plutsling, az er hot shoyn di skhoyre ayngepakt, emetser untergetrogn ― du vest brengen aheym.
― na tebye yeshtshe! ― hot im nokh eyner derlangt nokh a shtik.
― na yeshtshe!
― yeshtshe!
― yeshtshe!
un men hot antoshn genumen trogn fun ale zaytn khale.
er iz a tsetumlter gevorn un hot koym gekont oysredn: ,,doyenkoye''.
der oylem iz geven tsufridn un yankl leybes, a freylekher yid, vos hot gemakht yontef fun der fuler hant un aropgebrakht a khazn tsu gast, hot im aroysgetrogn a glezl bronfn.
― na pey! i poyezhay zbonom domoy На пей. И поезжай з богом домой: trinkt dos, un geyt aheym, mit got|s helf!
antosh hot in der gikh arayngegosn dos glezl bronfn in moyl, farbisn mit a shtikl khale un hot freylekh oysgeshrign:
― nikoli, nye zbud Ніколи не забуд! ikh vel keynmol nit fargesn!
― ir veyst, nit keyn shlekhter orl ― hot eyner fun dem redl a zog geton.
― vos hostu gevolt, er zol dikh itster shlogn? ― hot eyner a shmeykhl getun.
der oylem iz baym vort ,,shlogn'' umetik gevorn, un men hot zikh genumen bislekhvayz funandergeyn.