אין אַ װאָלינער שטעטל אַרײַן איז אַ מאָל געקומען אַ קונצן־מאַכער.
און כאָטש עס איז געװען אין דער פֿאַרדאַגהטער פֿאַר־פּסח־צײַט, װען אַ ייִד האָט מער זאָרג װי האָר אױפֿן קאָפּ, האָט דאָך זײַן אָנקומען אַ גרױסן רושם געמאַכט: אַ רעטעניש פֿון אַ מענטש! קרוע־בלוע, מיט אַ צילינדער, אַפֿילו אַ צעקנײטשטן, אױפֿן קאָפּ, אַ ייִדיש פּנים ― דער צלם־אלקים פֿליט אים איבער דער נאָז, און ― אַ געגאָלטע באָרד! און קײן פּאַספּאָרט האָט ער נישט געהאַט, און עסן האָט'ן קײנער נישט געזען, נישט קײן כּשרס, נישט קײן טריפֿהס. גײ װײס, װאָס ער איז! מען פֿרעגט'ן: פֿון װאַנען? זאָגט ער: „פֿון פּאַריז“, װוּהין? ― „קײן לאָנדאָן!“ װי קומט איר אַהער? זאָגט ער: „פֿאַרבלאָנדזשעט!“ אַ פּנים, צו פֿיס געגאַנגען! און װײַזט זיך בײַ קײן מנין נישט, אַפֿילו שבת־הגדול נישט! און שטײט מען צו אים צו, מאַכט מען אַרום אים אַ רעדל, װערט ער פּלוצעם נעלם, גלײַך די ערד װאָלט'ן אײַנגעשלונגען, און שװימט אַרױס אױף יענער זײַט מאַרק.
דערװײַל האָט ער זיך געדונגען אַ סאַליע און אָנגעהױבן צו מאַכן קונצן.
אָבער קונצן! בפֿני קהל ועדה האָט ער געשלונגען ברענענדיקע קױלן װי פֿאַרפֿל, און פֿון מױל אַרױסגעצױגן האָט ער אַלערלײ בענדער, רױטע, גרינע, װאָס פֿאַר אַ קאָליר מען האָט נאָר געװאָלט, און לאַנגע ― װי ס'גלות. פֿון אַ כאָלעװע פֿון שטיװל װאַרפֿט ער אַרױס זעכצן פּאָר אינדיקעס, אָבער אינדיקעס ― װי בערן, און לעבעדיקע, און זײ צעלױפֿן זיך איבער דער סצענע: דערנאָך הײבט ער אױף אַ פֿוס און קראַצט אָפּ פֿון דער פּאָדעשװע גאָלדענע רענדלעך, אַ גאַנצע שיסל גאָלדענע רעדלעך! פּאַטשט מען בראַװאָ, גיט ער אַ פֿײַף, לױפֿן זיך אין דער לופֿטן צוזאַמען חלות און קױלעטשן װי די פֿײגל און הײבן אָן טאַנצן אַ ראָד צי אַ ברוגז־טאַנץ אונטער דער סטעליע, און גיט ער דעם צװײטן פֿײַף, װערט דאָס אַלץ כּהרף־עין פֿאַרשװוּנדן, כּלא היה! אױס קױלעטשן, אױס בענדער, אױס אינדיקעס ― גאָרנישט!
מילא, װײסט מען דאָך אַז „יענער צד“ קאָן אױך עפּעס באַװײַזן! די חרטומים פֿון מצרים האָבן מן־הסתּם גרעסערע קונצן באַװיזן! איז אָבער די שאלה: פֿאַר װאָס איז ער אַלײן אַזאַ גרױסער קבצן? אַ מענטש שאַרט רענדלעך פֿון פּאָדעשװע און האָט נישט מיט װאָס צו באַצאָלן פֿאַר אַכסניא. מיט אַ פֿײַף באַקט ער אָן מער קױלעטשן און חלות װי דער גרעסטער בעקער, אינדיקעס ציט ער אַרױס פֿון כאָלעװע, און אַ פּנים האָט ער אַן אױסגעצױגנס, אַז שענער לײגט מען אין דער ערד אַרײַן, און דער הונגער ברענט אים אין די אױגן װי אַ פֿלאַקער! װערטלט מען זיך: די פֿינפֿטע קשיא צו מה־נשתּנה ...
נאָר אײדער עס קומט צו מה־נשתּנה, װעלן מיר איבערלאָזן דעם קונצן־מאַכער און איבערגײן צו חײם־יונהן און זײַן װײַב רבֿקה־בײלע. חײם־יונה איז אַ מאָל אַ װאַלד־סוחר געװען, האָט ער אײן מאָל געקױפֿט אַ װאַלד אין גלײַכן געלט, האָט מען דער װאַלד פֿאַרמאַכט, איז ער אַרױס אין אײן העמד. איז ער געװאָרן אַ װאַלדשרײַבער, האָט ער די שטעל פֿאַרלױרן: זיצט ער שױן אַ שײנע פּאָר חדשים אָן פּרנסה. אַ װינטער האָט מען איבערגעלעבט ― אױף שׂונאי־ציון געזאָגט: נאָך װינטער גײט אָבער פּסח! און פֿאַרזעצט איז שױן פֿון הענגל־לײַכטער ביזן לעצטן קישן. זאָגט רבֿקה־בײלע: גײ אַריבער צו קהל און נעם מעות־חיטין. זאָגט חײם־יונה, אַז ער האָט בטחון אַז גאָט װעט העלפֿן, און דאָס פּנים פֿאַרשװאַרצן װעט ער זיך נישט. גײט רבֿקה־בײלע און זוכט נאָך אַ מאָל אין אַלע װינקעלעך און געפֿינט אַן אַלטן אָפּגעריבענעם זילבערנעם לעפֿל ― ממש אַ נס מן השמים. יאָרן זינט דער לעפֿל איז פֿאַרלױרן געװאָרן! גײט חײם־יונה, נעמט דעם לעפֿל פֿאַרקױפֿן, און טראָגט אַרײַן די פּאָר גראָשן אױף מעות־חיטין פֿאַר אָרעמע־לײַט, אָרעמע־לײַט, זאָגט ער, זענען בילכער. די צײַט דערװײַל רוקט זיך. שױן אין גאַנצן נישט מער װי אַ פּאָר װאָכן צו פּסח ― ער האָט בטחון ! גאָט, זאָגט ער, פֿאַרלאָזט נישט! מילא, רבֿקה־בײלע שװײַגט: אַן אישה מוז פֿאָלגן אַ מאַן. עס גײט אָבער אַװעק נאָך אַ טאָג, נאָך אַ טאָג, רבֿקה־בײלע װײסט נישט פֿון קײן שלאָף, גראָבט דאָס פּנים אין שעניק אַרײַן און װײנט שטילערהײט, חײם־יונה זאָל נישט הערן. און אױף פּסח איז קײן צײכן נישטאָ. און טעג האָט זי ערגערע װי נעכט ― בײַ נאַכט װײנט זיך אַ מענטש כאָטש אָפּ דאָס האַרץ, בײַ טאָג אָבער מוז מען קנײַפּן די באַקן, די פֿאַרב זאָל שטײן! שכנות קוקן איר נאָך און גאַפֿן, און קוקן זיך די אױגן אױס, שטעכן זי מיט רחמנות־בליקן װי מיט נאָדלען.... אַנדערע פֿרעגן: װען באַקט איר מצות! װי האַלט איר מיט בוריקעס? די נעענטערע זאָגן:
― ס'טײַטש, װאָס טוט זיך מיט אײַך רבֿקה־בײלע?! פֿעלט אײַך , װעלן מיר אײַך באָרגן, וכדומה...
חײם־יונה װיל אָבער נישט קײן „מתּנת בשׂר ודם“, און רבֿקה־בײלע װעט קעגן איר מאַן נישט גײן ― זוכט אױס תּירוצים פֿון אונטער דער ערד און דאָס פּנים פֿלאַמט ....
זעען די שכנים, אַז עס איז נישט װי עס דאַרף צו זײַן, נעמען זײ און לױפֿן צום רבֿ ― ס'טײַטש? דער רבֿ ― נעבעך, הערט אױס, קרעכצט אָפּ און פֿאַרקלערט זיך, און סוף כּל סוף ענטפֿערט ער, אַז חײם־יונה איז אַ בן־תּורה און אַ יורא־שמים, און אױב ער האָט בטחון, האָט ער!...
רבֿקה־בײלע איז אַפֿילו אָן בענטשליכט געבליבן...
און ― שױן פּסח!
חײם־יונה גײט פֿון בית־המדרש אַהײם, זעט ער, אַז אַלע פֿענצטער אין מאַרק שײַנען אַרױס מיט שׂימחת־יום־טובֿ, און נאָר זײַן דירה שטײט װי אַן אָבֿל צװישן מחותּנים, װי אַ בלינדע צװישן זעענדיקע, ער פֿאַלט אָבער בײַ זיך נישט אָפּ: „אַז גאָט װעט װעלן, װעט נאָך זײַן פּסח“ טראַכט ער, ער גײט אַרײַן און זאָגט פֿרײלעך: „גוט יום־טובֿ“, און איז נאָך אַ מאָל מטעים: „גוט יום־טובֿ דיר רבֿקה־בײלע!“ און רבֿקה־בײלעס קול ענטפֿערט אים, אָנגעזאַפּט מיט טרערן, פֿון אַ פֿינצטער װינקל אַרױס: „גוט יום־טובֿ, גוט יאָר!“ און אירע אױגן ברענען אַרױס פֿון פֿינצטערן װינקעלע װי צװײ ברענענדיקע קױלן. גײט ער צו איר צו און זאָגט איר: „רבֿקה־בײלע, הײַנט איז יום־טובֿ, יציאת מצרים, פֿאַרשטײסט? טרױערן טאָר מען נישט! און װאָס איז דאָ צו טרױערן? אױב דער רבונו של עולם האָט נישט געװאָלט, מיר זאָלן האָבן אונדזער פּסח, מוז מען אָננעמען פֿאַר ליב און זײַן בײַ'ן אַ פֿרעמד סדר. װעלן מיר גײן ערגעץ אַנדערש צום סדר! מען װעט אונדז אַרײַנלאָזן אומעטום...טיר און טױער שטײען אָפֿן....ייִדן זאָגן: 'כּל דכפֿין ייתי ויכול', דאָס איז טײַטש: װער עס איז הונגעריק, זאָל אַרײַנקומען עסן. קום, נעם אױף דיר די שאַל, װעלן מיר גײן צום ערשטן בעסטן ייִד“....
און רבֿקה־בײלע װאָס טוט שטענדיק דעם רצון פֿון איר מאַן האַלט אײַן מיט אַלע כּוחות דאָס געװײן װאָס רײַסט זיך צום האַלדז, נעמט אױף זיך אַ צעריסענע שאָל און װיל שױן גײן ― אין דער זעלבער רגע עפֿנט זיך אָבער די טיר, און עמעץ קומט אַרײַן, און זאָגט:
― גוט יום־טובֿ!
ענטפֿערן זײ „גוט יאָר“, נישט זעענדיק װער עס איז צו זײ אַרײַנגעקומען.
זאָגט ער װאָס איז אַרײַנגעקומען: „איך װיל זײַן אײַער גאַסט צום סדר!“
ענטפֿערט חײם־יונה: „מיר האָבן אַלײן קײן סדר נישט...“
ענטפֿערט יענער, אַז ער האָט מיטגעברענגט דעם סדר מיט זיך!
― אין דער פֿינצטער? האַלט זיך שױן נישט אײַן און שלאָכצט.
― חלילה! ענטפֿערט דער אורח: עס װעט זײַן ליכט. און ער גיט אַ מאַך: האָקוס־פֿאָקוס! און עס באַװײַזן זיך צװײ פּאָר זילבערנע לײַכטער מיט אָנגעצונדענע סטעאַרין־ליכט, אין מיטן שטוב, אין דער לופֿט! עס װערט ליכטיק. חײם־יונה און רבֿקה־בײלע דערזעען, אַז דאָס איז דער קונצן־מאַכער, און זײ גאַפֿן און קאָנען פֿאַר װוּנדער און שרעק קײן אײנציק װאָרט פֿון מױל נישט אַרױסברענגען. זײ כאַפּן זיך אײנס דאָס צװײטן אָן בײַ די הענט און שטײען מיט אױפֿגעריסענע אױגן און אָפֿענע מײַלער. דער קונצן־מאַכער װענדט זיך דערװײַל צום טיש װאָס איז געשטאַנען פֿאַרשעמט אין אַ װינקעלע און זאָגט צו אים: „נו, בחורל, באַדעק זיך און קום אַהער!“ און אַזױ װי ער זאָגט דאָס אַרױס, פֿאַלט פֿון סטעליע אױפֿן טיש אַראָפּ אַ שנײ װײַס טישטעך און באַדעקט אים, און דער באַדעקטער טיש הײבט זיך אָן רירן, און גײט און קומט אין מיטן שטוב אַרײַן, און פֿאַרהאַלט זיך פּונקט אונטער די ליכט, און די זילבערנע לײַכטער לאָזן זיך נידעריקער אַראָפּ און שטעלן זיך אַנידער אױפֿן טיש. „אַצינד“, זאָגט דער קונצן־מאַכער, „פֿעלן נאָר הסבֿ־בעטן ־ זאָלן זײַן הסבֿ־בעטן!“. גײען דרײַ בענקלעך, פֿון דרײַ עקן פֿון שטוב, און גײען צו צום טיש און שטעלן זיך אױף זײַנע דרײַ זײַטן. הײסט ער, דער קונצן־מאַכער, זײ זאָלן ברײטער װערן, ציִען זײ זיך אױס אין דער ברײט, און עס װערט פֿון זײ פֿאָטערשטולן, רופֿט ער אױס: „װײכער!“ ― באַדעקן זײ זיך מיט רױטן סאַמעט, און תּוך כּדי דיבור פֿאַלן אױף זײ פֿון סטעליע אַראָפּ װײַסע קישן, און לײגן זיך, אױפֿן קונצן־מאַכערס געבאָט, אױף די פֿאָטערשטולן און ― עס װערן הסבֿ־בעטן! אױף זײַן געבאָט באַװײַזט זיך אױך אַ קערה מיט מינים און שטעלט זיך אױפֿן טיש, עס באַװײַזן זיך אױך רױטע כּוסות מיט פֿלעשער װײַן, און מצות, און אַלץ װאָס מען דאַרף צו אַ כּשרן און פֿרײלעכן סדר, אַפֿילו הגדות מיט אַ גאָלדענעם שניט.
― און װאַסער צו װאַשן האָט איר? פֿרעגט דער קונצן־מאַכער: איך קאָן ברענגען װאַסער אױך!
דעמאָלט האָבן זײ זיך ערשט אױפֿגעכאַפּט פֿון גאַפֿן. און רבֿקה־בײלע פֿרעגט חײם־יונהן אױפֿן אױער: „מעג מען? װאָס?“ און חײם־יונה װײסט איר נישט װאָס צו ענטפֿערן. ראַט זי אים: גײ מײַן מאַן, און פֿרעג דער רבֿ. ענטפֿערט ער, אַז ער קאָן זי מיטן קונצן־מאַכער אַלײן נישט איבערלאָזן, װיל ער, זי זאָל גײן. זאָגט זי, אַז אַ נאַרישער ייִדענע װעט דער רבֿ נישט גלײבן, ער װעט מײנען אַז זי איז פֿון זינען אַראָפּ. גײען זײ בײדע צום רבֿ און לאָזן איבער דעם קונצן־מאַכער מיטן סדר.
האָט דער רבֿ געזאָגט, אַז דאָס װאָס ס'װערט געמאַכט מיט כּישוף האָט קײן ממשות נישט, װאָרעם כּישוף איז נאָר אַ פֿאַרבלענדעניש פֿאַר די אױגן, הײסט ער זײ אַהײמגײן, און אױב די מצה װעט זיך לאָזן אָפּברעכן, דער װײַן ― גיסן אין די כּוסות אַרײַן, און די קישן פֿון הסבֿ־בעט ― אָנטאַפּן, וכדומה, איז גוט... איז עס מן השמים, מעגן זײ געניסן.
אַזױ האָט דער רבֿ געפּסקענט. גײען זײ מיט האַרצקלאַפּעניש אַהײם. קומען זײ אַרײַן, איז דער קונצן־מאַכער שױן נישטאָ, און דער סדר שטײט, װי ער איז געשטאַנען. די קישן לאָזן זיך אָנרירן, דער װײַן גיסט זיך, די מצות ברעכן זיך... האָבן זײ ערשט פֿאַרשטאַנען אַז דאָס איז געװען אליהו הנבֿיא, און האָבן געהאַט אַ פֿרײלעכן יום־טובֿ!