vi vayt iz mizrekh fun mayrev? oder: di neytikayt fun an ideologye

letstns iz gekumen tsu gast in redaktsye db"y -- vart, lomir shoyn dos mol oplozn dem gemakhtn dritn perzon. letstns iz undz gekumen tsu gast a khoshev|er yidishist fun yisroyl, der kompozitor un klal-tuer Daniel glay. er iz geven oyf a etlekhtogikn vizit in di fareynikte shtatn, der|iker|sht zikh tsu zen mit kroyvem, nor er hot undz mekabed geven mit zayne meynungen vegn folk yisroyl, medinas-yisroyl, yidish-loshn, un di farbindungen vos zaynen khal tsvishn di dray.

a shod, vos kh'hob nit fartseykhnt oder rekordirt dem gantsn shmues, un efsher vet khaver glay zikh lozn oysbetn tsu shikn zayne firleygn b|ksav in db"y oder, l|moshl, in "yugntruf" tsi "forvert|s". nor al regl akhes iz zayn tsugang aza:

me darf gut funanderarbetn an ideologye vos zol dinen vi a neytikn hintergrunt far di ongeyendike shtrebungen letoyves mame-loshn vos me nemt zikh unter mitn gantsn hartsn nor nit ale mol mit an oysge|kheshbn|tn vegvayzer farn seykhl. vi azoy zhe ken men derklern "yenem", far vos yidish iz undz vikhtik? far vos zol me farleygn yidish-fakultetn in universitetn vos leygn dem trop oyf a lebediker shprakh un kultur? s'iz klor, az oysgedroshene banalkaytn vi "di ashkenaz|ishe kultur iz di raykhste un produktivste fun ale goles|dike kulturn" toygn mer nit, oyb zey hobn ven es iz yo getoygt. di yisroyl-kultur iz oykh a raykhe un a filfarbike, un di amerikaner kultur shteyt dokh avade nit op.

glay leygt fir, az me zol onnemen vi a tsugang dos ibergebn, farshtarkn, un funanderboyen dem kontsept "ashkenaz", vi a hasoge vos farbindt shprakh, kultur, un religye. dos iz avade nit keyn khidesh in der oylem-h|akademye. shoyn lang vi teyl forshers banitsn zikh mit dem kontsept vi a mitl tsu fareynikn farshidn-min|ike forsherishe perspektivn un farzamlen in eyn vogn farshidnerley skhoyre, s'zol zayn mer koynem oyf di forsher-yarid|n. ober der kontsept ashkenaz iz nokh nit ariber der hoykher, teyl mol shtekhldrotiker mekhitse vos teylt op di akademikers fun di "yidishistn fun a gants yor", tsu dinen vi a neytike batrayb-koyekh, di elektre far di yidishistishe gedank-makhshirem.

farshteyt zikh, az di shverikaytn un di shvakhkaytn fun aza tsugang zaynen hipshe. ershtns, bushevet a groyse makhloykes bay di forsher, tsi aza tsugang iz bekhlal a neytiker. vifl hobn (gehat) b|shutfes a varshever un a proger, a budapeshter un a kovner? mit vos shtelt zikh for di kloymersht|ike eynikayt fun ashkenaz?

nit gekukt ober oyf dem, vos di protem fun aza ideologye zaynen vayt nit antviklt, iz gut tsu hobn ideologyes oyfn seyder-h|yom, afile nor firgeleygte. me ken haynt afile zogn, az me meg shoyn firn a debate, a makhloykes l|sheym loshn, tsvishn tsvey meglekhe ideologyes: dem tsugang "ashkenaz", un, vider, d"r shikl fishmans "traditsyonele yidishkayt plus", dos heyst, me zol forshteln yidish (zikh aleyn un andere) vi a virdik baymitl vos farshtarkt un git tsu interes a traditsyoneln yidishn shteyger lebn.

beyde tsugangen zaynen nokh nit in gantsn oysgearbet, nor es volt befeyresh geven keday ven me zol zikh avekzetsn un firn a diskusye vegn undzer veg. mir brengen l|sof a zog eybraham linkolns: "ven mir veysn ver mir zaynen, un vuhin mir kern zikh, voltn mir beser opgeshatst vos tsu ton, un vi azoy."